Οι αριθμοί, οι ηλικίες και άλλα μαθηματικά
Εφημερίδα Παρασκήνιο, 2 Οκτωβρίου 2021
Αδύναμοι, αβοήθητοι, με μειωμένες πνευματικές και φυσικές ικανότητες είναι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συνάνθρωποί μας, ενώ οι νεότεροι ενήλικες δείχνουν επιπόλαιοι, παρορμητικοί, άπειροι και είναι αρκετά πιθανό να κάνουν λάθη. Τα ηλικιακά άκρα απορρίπτονται και η ασφάλεια του μέσου όρου είναι που οδηγεί τη σκέψη μας στην επανάληψη κοινωνικών σχημάτων, τόσο εύληπτων όσο και συγκεκριμένων. Είναι όμως σίγουρα έτσι; Δεν υπάρχουν περιθώρια για άλλες σκέψεις; Και αν τα 60 είναι τα νέα 40 έτη; Και αν τα 25 είναι λαμπερά;
Για τη σημειολογία αυτών των κοινωνικών συνθηκών γράφει η Νεφέλη Ράντου, διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας, Κοινωνιολόγος, Δρ. Ειδικής Αγωγής – Προσβασιμότητας
Τα κοινωνικά στερεότυπα υπάρχουν. Σχετίζονται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τη θρησκεία, την καταγωγή, την ύπαρξη μειονεξιών ή αναπηρίας, τη θέση των γυναικών στον επαγγελματικό στίβο και τη δημόσια σφαίρα αλλά και την ηλικία. Ο ηλικιακός ρατσισμός αφορά τόσο τους νεότερους όσο και τους μεγαλύτερους σε ηλικία και εκδηλώνεται σε πολλούς τομείς, από την αγορά εργασίας, τα μέσα ενημέρωσης και τις ψηφιακές εφαρμογές ως την πολιτική, την πρόσβαση σε δομές φροντίδας και υγείας και τη δυνατότητα συμμετοχής στον δημόσιο διάλογο. Ο ορισμός που προτείνεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για τον ηλικιακό ρατσισμό αφορά τα στερεότυπα (πώς σκεφτόμαστε), τις προκαταλήψεις (πώς νιώθουμε) και τις διακρίσεις (πώς δρούμε), με κριτήριο την ηλικία. «Είναι καλή… για την ηλικία της», «Νιώθω 10 χρόνια νεότερος!», «Είμαι όσο δείχνω!», «Μένεις νέος στην καρδιά», «Δεν είναι για την ηλικία σου αυτό», είναι μερικές από τις τετριμμένες εκφράσεις που ανακαλώ πρόχειρα από την καθημερινή επικοινωνία και επικεντρώνονται στην ηλικία ως στοιχείο εξαιρετικά σημαντικό για την κρίση, τη ζωή, την ποιότητα, την αισθητική που διαθέτει κανείς ή τις επιλογές που πρέπει να κάνει.
Δέκτες ρατσιστικών συμπεριφορών λόγω ηλικίας είναι πρωτίστως οι μεγαλύτεροι συνάνθρωποί μας, τόσο στο περιβάλλον εργασίας όσο και στα ψηφιακά και ηλεκτρονικά μέσα – γεγονός το οποίο εντάθηκε εξαιτίας της πανδημικής κρίσης. Με την αύξηση της ηλικίας μειώνεται δραματικά η δυνατότητα εύρεσης εργασίας αλλά και πρόσβασης στην εξειδικευμένη εργασιακή κατάρτιση και την εκπαίδευση. Σε ό,τι αφορά τα μέσα, η φυσιολογική διαδικασία γήρανσης δεν έχει θέση, καθώς το δυτικό πρότυπο ομορφιάς και υγείας συνδέεται στενά με την παράταση της νεότητας και την αντιγηραντική φροντίδα. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι αναμένεται να μην μπορούν εύκολα να αλλάξουν συμπεριφορές ή να υιοθετήσουν νέες συνήθειες, να είναι αντιπαραγωγικοί, να δυσκολεύονται να χρησιμοποιήσουν ψηφιακές και τεχνολογικές εφαρμογές, ενώ είναι πιθανό να έχουν αδυναμία στη συγκέντρωση και στη μνήμη. Πρόκειται για αυθαίρετες γενικεύσεις που δεν έχουν έρεισμα, καθώς η ηλικία αποτελεί μία μόνο συνισταμένη της ιδιοσυγκρασίας, της συμπεριφοράς και των ικανοτήτων του κάθε ατόμου. Οι συνέπειες της διαιώνισης ηλικιακών στερεοτύπων – όπως τα παραπάνω– είναι ευρείες και συνδέονται με τη διαμόρφωση αρνητικής αυτοεικόνας, τη χαμηλή αυτοεκτίμηση αλλά και την ψυχολογική φθορά που συνεπάγεται. Η κοινωνική απομόνωση, η απόσυρση, η κακή σωματική υγεία, η φθίνουσα επαγγελματική πορεία και συνακόλουθα η οικονομική ανασφάλεια αποτελούν μερικές από τις πτυχές του ζητήματος. Επιπλέον, η κατάθλιψη, η οποία μπορεί να προκληθεί σε μεγαλύτερους ανθρώπους, συν- δέεται ακόμα και με πρόωρο θάνατο.
Όμως ο ρατσισμός απέναντι στους ηλικιωμένους αποτελεί τη μία μόνο όψη του νομίσματος. Τα στερεότυπα που διαιωνίζονται στην αγορά εργασίας σε βάρος των νεοτέρων συνιστούν μία αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, τόσο από τους συναδέλφους όσο και από τους διοικούντες. «Είμαι αρκετά μεγάλος για να με πάρουν σοβαρά;» είναι η αυθόρμητη σκέψη νέων ενηλίκων στον επαγγελματικό χώρο, οι οποίοι είναι περισσότερο εκτεθειμένοι –μεταξύ πολλών μορφών ρατσισμού και– στον ηλικιακό ρατσισμό. Συγκεκριμένα κοινωνικά μοτίβα αναπαράγονται εύκολα μέσα από κοινοτοπίες όπως αυτές που ακολουθούν: Οι νέοι «δεν γνωρίζουν και δεν διαθέτουν τη θέληση να μάθουν», «δεν αγωνίζονται γιατί τα βρήκαν όλα έτοιμα», «δεν έχουν την ποιότητα εκπαίδευσης και τις ικανότητες που απαιτούνται», «οδηγούνται από την παρόρμηση», «δεν είναι ικανοί να διαχειριστούν το άγχος τους». Οι ιδέες τους, μάλιστα, φιλτράρονται, στα μάτια των άλλων, από την ηλικία τους, ενώ οι μεγαλύτεροι συνάδελφοι δεν λαμβάνουν σοβαρά υπόψη την οπτική τους, ούτε τους εμπιστεύονται στην ανάληψη απαιτητικών έργων. Στη δημόσια σφαίρα, οι νέοι δεν έχουν συχνά τη δυνατότητα να ακουστούν, δεν φιλοξενούνται τακτικά σε πάνελ ενώ η νεαρή ηλικία τους αποτελεί για κάποια μέρη του πλανήτη ή αποτελούσε επί σειρά ετών ανάχωμα στην ενασχόλησή τους με την πολιτική.
Η συνείδηση ότι υπάρχει μία προβληματική κατάσταση και ο ορισμός της αποτελούν το πρώτο βήμα για την αντιμετώπισή της. Αναζητώντας τη λύση, σε θεσμικό επίπεδο, η χάραξη πολιτικών που εστιάζουν στην ισότητα όλων ανεξαιρέτως, η ανάπτυξη εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων αλλά και διαγενεακών παρεμβάσεων με στόχο την κατανόηση της θέσης και της συμπεριφοράς νεότερων και πρεσβυτέρων αλλά και την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης αποτελούν βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Η επίγνωση τόσο όσων θίγονται από ηλιακά στερεότυπα, όσο και όσων συμμετέχουν ακούσια στην αναπαραγωγή τους, είναι εκ των ων ουκ άνευ. Η αποδόμηση στερεοτύπων είναι πιθανό να επιτευχθεί όταν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία διατηρούν θετική στάση, είναι ενεργοί και ανεξάρτητοι και δεν επιτρέπουν να τους θέτουν στο περιθώριο. Οι νεότεροι, από την άλλη, πρέπει να αδιαφορήσουν για ιδεοληψίες και εσφαλμένες αντιλήψεις και να διαχωρίσουν τη συμπεριφορά τους, διεκδικώντας, με ευγένεια και σεβασμό τον χώρο που τους αναλογεί. Ως μονάδες ενός κοινωνικού συνόλου, ο καθένας από εμάς μπορεί να συντελέσει στην άρση των στερεοτύπων, τα οποία αποτελούν απειλή για την αξιοπρέπεια, την ποιότητα ζωής, την ευημερία αλλά και την υγεία των ανθρώπων. Όσο οι κοινωνίες παλεύουν να ανακάμψουν από τις συνέπειες της πανδημικής κρίσης, τόσο πιο επιτακτική είναι η ανάγκη να μην αφήσουμε τα ηλικιακά στερεότυπα να διαιωνίζονται και να δημιουργήσουμε μία κουλτούρα συμπερίληψης. Ας μην ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι όλων των ηλικιών χρήζουν του σεβασμού μας.
Πηγή: Παρασκήνιο
